ΨΥΧΟΣΑΒΒΑΤΟ

Τι είναι το ψυχοσάββατο;

Πόσα ψυχοσάββατα έχουμε;

Γιατί η Εκκλησία καθιέρωσε τα Ψυχοσάββατα;

Τι συμβολίζει το κόλλυβο και τα υλικά παρασκευής του;

Πολλοί είναι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που ρωτούν για τα Ψυχοσάββατα και αναρωτιούνται για το τι πρέπει να πράξουν.

Τα Ψυχοσάββατα που τελεί η Ορθόδοξη Εκκλησία μας για όλους τους κεκοιμημένους αδελφούς μας είναι Δύο. Το Πρώτο είναι το Σάββατο πριν την Κυριακή των Απόκρεω και το Δεύτερο το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής. Κατ’ εξαίρεση στη βόρειο Ελλάδα υπάρχει κι ένα τρίτο ψυχοσάββατο το οποίο συνδέεται με τους εορτασμούς του Αγίου Δημητρίου και είναι το προηγούμενο από την ημέρα της εορτής του.

Ψυχοσάββατα 2017:

Το Πρώτο

Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου 2018, απόγευμα, στον Εσπερινό και Σάββατο 10 Φεβρουαρίου 2018.

Επίσης, αρκετοί κάνουν κόλλυβο και την μεθεπόμενη Παρασκευή/Σάββατο 23 και 24 Φεβρουαρίου 2018 για την εορτή των Αγίων Θεοδώρων και την ανάμνηση του θαύματος των Κολλύβων αλλά αυτό δεν είναι ψυχοσάββατο.

                                                                                                       

Το Δεύτερο

Παραμονή της Πεντηκοστής , το πρωί στη Θεία Λειτουργία, (25 και 26 Μαϊου 2018)

Οι προσευχές μας για τους κεκοιμημένους, τους νεκρούς μας, είτε στη Θεία Λειτουργία, είτε στα μνημόσυνα, είτε στα τρισάγια, είτε στα ψυχοσάββατα είναι η ΥΨΙΣΤΗ ΜΟΡΦΗ ΑΓΑΠΗΣ προς τους αδελφούς που δεν είναι πια μαζί μας. Αυτή ή αγάπη προς τους κεκοιμημένους οδήγησε την Ορθόδοξη Εκκλησία μας να καθιερώσει μια ιδιαίτερη ημέρα της εβδομάδος γι’ αυτούς. Όπως η Κυριακή είναι η ημέρα της αναστάσεως του Κυρίου, ένα εβδομαδιαίο Πάσχα, έτσι το Σάββατο είναι η ημέρα των κεκοιμημένων, για να τους μνημονεύουμε και να έχουμε κοινωνία μαζί τους. Σε κάθε προσευχή και ιδιαίτερα στις προσευχές του Σαββάτου ο πιστός μνημονεύει τούς οικείους, συγγενείς και προσφιλείς, ακόμη και τούς εχθρούς του που έφυγαν από τον κόσμο αυτό, αλλά ζητά και τις προσευχές της Εκκλησίας γι’ αυτούς. Στο δίπτυχο, που φέρνουμε μαζί με το πρόσφορο για τη θεία Λειτουργία, αναγράφονται τα ονόματα των ζώντων και των κεκοιμημένων, τα οποία μνημονεύονται.

Σε ετήσια βάση η Εκκλησία έχει καθορίσει δύο Σάββατα, τα οποία αφιερώνει στους κεκοιμημένους της. Είναι τα μεγάλα Ψυχοσάββατα, το ένα πριν από την Κυριακή της Απόκρεω και το άλλο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.

Το ψυχοσάββατο μας υπενθυμίζει τη διάσταση της αιώνιας ζωής, που φωτίζει την επίγεια». Με το δεύτερο Ψυχοσάββατο διατρανώνεται η πίστη μας για την καθολικότητα της Εκκλησίας, της οποίας την ίδρυση και τα γενέθλια (επί γης) γιορτάζουμε κατά την Πεντηκοστή. Μέσα στη μία Εκκλησία περιλαμβάνεται η Στρατευόμενη εδώ στη γη και η Θριαμβεύουσα στους ουρανούς.

Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει το εξής νόημα : Η επόμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Για το λόγο αυτό με το Μνημόσυνο των κεκοιμημένων ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει τη συμπάθεια και τη μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει μεταξύ των υιών της Επουράνιας Βασιλείας Του.

Κατά τα δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα η Εκκλησία μας καλεί σε μία παγκόσμια ανάμνηση «πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου».

Μνημονεύει:

·    Όλους εκείνους που υπέστησαν «άωρον θάνατον», σε ξένη γη και χώρα, σε στεριά και σε θάλασσα.

Εκείνους που πέθαναν από λοιμική ασθένεια, σε πολέμους, σε παγετούς, σε σεισμούς και θεομηνίες.

Όσους κάηκαν ή χάθηκαν.

Εκείνους που ήταν φτωχοί και άποροι και δεν φρόντισε κανείς να τούς τιμήσει με τις ανάλογες Ακολουθίες και τα Μνημόσυνα.

- 

Ο Θεός δεν περιορίζεται από τόπο και χρόνο. Γι Αυτόν είναι γνωστά και συνεχώς παρόντα όχι μόνο όσα εμείς αντιλαμβανόμαστε στο παρόν, αλλά και τα παρελθόντα και τα μέλλοντα. Το διατυπώνει λυρικότατα μία προσευχή της Ακολουθίας της Θείας Μεταλήψεως, που αποδίδεται στον άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό η στον άγιο Συμεών τον νέο θεολόγο: « Επί το βιβλίον δε σου και τα μήπω πεπραγμένα γεγραμμένα σοι τυγχάνει». Ο Θεός έχει γραμμένες στο βιβλίο της αγάπης του και τις πράξεις που θα γίνουν στο μέλλον, άρα και τις προσευχές που αναπέμπουμε τώρα για πρόσωπα που έζησαν στο παρελθόν. Ως αιώνιος και πανταχού παρών ο πανάγαθος Κύριος μας Ιησούς Χριστός αγκαλιάζει με τη θεία του πρόνοια το άπειρο σύμπαν και τούς ατέρμονες αιώνες. Όλους τους ανθρώπους που έζησαν, ζουν και θα ζήσουν τούς νοιάζεται η αγάπη του: «η γαρ αγάπη του Χριστού συνέχει ημάς» (Β´ Κο 5,14). Με αυτήν την πίστη αναθέτουμε στην αγάπη και στην αγαθότητα του Θεού «εαυτούς και αλλήλους», τούς ζωντανούς αλλά και τούς κεκοιμημένους μας.

ΤΑ ΚΟΛΛΥΒΑ

Τα Κόλλυβα συμβολίζουν την κοινή Ανάσταση όλων μας κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ιωάννη «Ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτός μόνος μένει, ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει».

Ο Συμβολισμός των υλικών των Κολλύβων

Σύμφωνα με κείμενο του Σγίου Συμεών Αρχιεπισκόπου θεσσαλονίκης 15ος αι. «Τὰ μνημόσυνα προσφερόμενα εἰς τὸν Θεὸν ἐκ σπερμάτων σίτου καὶ ἐκ διαφόρων ἄλλων καρπῶν. Τί δὲ δηλοῦσιν οἱ καρποί; δηλοῦσιν ὃτι καὶ ὁ ἄνθρωπος σπέρμα εἶναι καί ὡς καρπὸς ἐκ τῆς γῆς καὶ ὅτι καταβαλλόμενος εἰς τὴν γῆν τώρα ὡς σῖτος πάλιν μὲ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ θέλει ἐξαναστηθῇ, καὶ, ἀφ’οὗ τρόπον τινὰ ἀναβλαστήσῇ ἐν τῷ μέλλοντι, τότε τέλειος καὶ ζῶν θέλει προσενεχθῇ εἰς τὸν Χριστόν, ἐπειδὴ καθὼς ὁ παρὼν καρπὸς θάπτεται μὲν εἰς τὴν γῆν βλαστάνει δὲ μετὰ ταῦτα καὶ τελεσφορεῖ καὶ ἀναδίδει πλούσιον τὸν καρπόν, μὲ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὁ ἄνθρωπος, διδόμενος τώρα εἰς τήν γῆν ἀπὸ τὸν θάνατον ἀναστηθῇ πάλιν».

Τα αμύγδαλα, το ρόδι, ο μαϊδανός και οι σταφίδες τα οποία χρησιμοποιούνται έχουν τον εξής συμβολισμό:

·  Ο Μαϊδανός με το πράσινό του χρώμα, τη χλόη και τη δροσιά, κατά το «ἐν τόπῳ χλοερῷ» και το «ἐν τόπῳ ἀναψύξεως» της ευχής της νεκρωσίμου ακολουθίας.

·  Οι Σταφίδες με το σκούρο χρώμα τους συμβολίζουν το ότι μετά το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού, ο θάνατος αποκτά γλυκύτητα και δεν είναι πια πικρός.

·  Τα Αμύγδαλα με το άσπρο χρώματος συμβολίζουν τα οστά «....τὰ ὀστά τὰ γεγυμνωμένα» και

·  Το Ρόδι συμβολίζει την επιστροφή του σώματος στη γη, κατά τό «γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ» που ακούγεται επί του τάφου κατά την ώρα της ταφής. επίσης το ρόδι μας θυμίζει και το μύθο της Περσεφόνης.

Το Ψυχοσάββατο και ορισμένες παρερμηνείες στην Παράδοση της Εκκλησίας

Πολλά λάθη από την άγνοια του παρελθόντος έχουν φτάσει ως τις μέρες μας, και θα πρέπει να διορθωθούν.

·  Τα μνημόσυνα θα πρέπει να γίνονται κανονικά στην ημέρα τους, αν αυτό είναι εφικτό, αλλιώς κατ’ οικονομία και μόνο ο ιερέας θα επιτρέψει την τέλεση του νωρίτερα ή αργότερα.

·  Το σπάσιμο γυάλινων αντικειμένων ή άλλων τοιούτων, το σκέπασμα των καθρεφτών και των τηλεοράσεων για άγνωστο λόγο και η απαίτηση των συγγενών από τον ιερέα να κάνει αγιασμό στο σπίτι του αποθανόντος για να φύγει το κακό, είναι άκρως ειδωλολατρικές συνήθειες και είναι καιρός με την καθοδήγηση των ιερέων μας, να εξαλειφθούν από την παράδοση της Εκκλησίας μας.

· Στα μνημόσυνα παραθέτουμε και ευλογούνται βρασμένα κόλλυβα (σιτάρι) ως ενδεικτικά της Αναστάσεως και όχι άλλα υποκατάστατα (κουλουράκια – ψωμάκια – γλυκά κ.τ.λ.).

·  Το πρώτο Σάββατο της Τεσσαρακοστής δεν είναι «Ψυχοσάββατο», αλλά εορτάζουμε το «δια κολλύβων» θαύμα του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.

· Στα Ψυχοσάββατα μπορούμε να παραθέτουμε κόλλυβα είτε στην Εκκλησία, στον Εσπερινό της Παρασκευής και στην Θεία Λειτουργία του Σαββάτου, είτε στα κοιμητήρια, κατόπιν συνεννοήσεως με τους ιερείς, το Σαββάτο μετά την Θεία Λειτουργία, είτε και στα δύο. Πρόκειται περί της ιδίας αξίας, αφού η ίδια ακολουθία διαβάζεται.

·  Τα ευλογηθέντα κόλλυβα δεν τα πετάμε ποτέ στα σκουπίδια, παρά μόνο τα μοιράζουμε σε γνωστούς και φίλους εις μνημόσυνο και συγχώρεση του αποθανόντα.

Αρχιμανδρίτης Ναθαναήλ Φελεσάκης