Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Η Κοίμηση της Θεοτόκου, θεωρείται από τις κορυφαίες γιορτές της Χριστιανοσύνης και η προετοιμασία των πιστών αρχίζει με τη νηστεία από την 1η Αυγούστου και φθάνει μέχρι τον ευλογημένο Δεκαπενταύγουστο.

Στην καθ’ ημάς Ανατολή, η μνήμη ενός Αγίου, αποτελεί αφορμή «χαράς και πανηγύρεως» για όλη την εκκλησιαστική κοινότητα, πολλώ δε μάλλον η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι χαρά και πανηγύρι υπέρλαμπρο, για όλη την Ορθόδοξη οικουμένη. Περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο, ο λαός μας τιμά και σέβεται την Παναγία, την οποία επικαλείται σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής του. Η Πανάγια μορφή της, αιώνες τώρα, στολίζει κάθε σπιτικό εικονοστάσι και με το θεόπεμπτο βλέμμα της αγκαλιάζει στοργικά και φιλεύσπλαχνα κάθε άνθρωπο που καταφεύγει στη χάρη της. Πολυάριθμες είναι οι Εκκλησίες και τα παρεκκλήσια που αφιερώνονται στη χάρη της, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και ειδικότερα στον ελληνικό χώρο. Εκεί μάλιστα που υπάρχουν θαυματουργικές εικόνες της, αποτελούν πανελλήνια θρησκευτικά προσκυνήματα.

Για μας τους Έλληνες  η πανίερη μορφή της είναι συνυφασμένη, με την εθνική μας ύπαρξη. Μας παραστέκεται, δυο χιλιάδες χρόνια τώρα, στους αγώνες του Έθνους μας. Ως «στρατήγισσα» και «προστάτισσα του Γένους», που «περιφέρεται παντού με ρομφαία και κρατάει μακρυά της Ρωμιοσύνης τον οχτρό, τον άπιστο του θρόνου», παρουσιάζει ο ποιητής μας Κωστής Παλαμάς την Κυρία Θεοτόκο. Ως Υπέρμαχος Στρατηγός υπερασπίζεται την βασιλεύουσα Πόλη από τα στίφη των Αβάρων και στη συνέχεια, μας δίνει δακρυσμένη, κουράγιο, στην πικρότατη ώρα της Άλωσης, όπου μας στυλώνει η ουράνια υπόσχεση της: «Πάλι με χρόνια με καιρούς...».

Η Οδηγήτρια, μας σκέπει και μας κραταιώνει, φαντάρους και λαό, στα βορειοηπειρωτικά βουνά, το ’40 και σήμερα, στα χρόνια της υπομονής, τη νιώθουμε πάντα δίπλα μας, βοηθό και σκέπη μας, μεσίτρια και στήριγμά μας. Η παρουσία της Παναγίας στη ζωή και την ιστορία μας δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και τη Λαογραφία γενικά, τη δημοτική ποίηση και το τραγούδι μας, το οποίο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο καθρέφτης της ψυχής του λαού μας, μέτρο της πνευματικότητάς του και πιστοποιητικό της ανθρωπιάς, της πίστης, της ομοιογένειας και της ζωντάνιας της φυλής μας. Παραδομένο από στόμα σε στόμα στους αιώνες, αποτελεί, όντως, την ιερή παρακαταθήκη και τον άρρηκτο σύνδεσμο του Ρωμαίικου.

Μέσα στα ακριτικά, τα ηρωικά, τα ιστορικά, τις παραλογές, τα ερωτικά, του γάμου, του γλεντιού, τα νανουρίσματα και τα παιδικά ταχταρίσματα, της ξενιτιάς, τα μοιρολόγια, τα θρησκευτικά και λατρευτικά τραγούδια του λαού μας, πλουσιότατη είναι η ομάδα εκείνων που αναφέρονται στο πρόσωπο της Παναγίας. Είναι άλλωστε δεδομένο ότι το παραδοσιακό μας τραγούδι είναι διαποτισμένο σε βάθος, με το περιεχόμενο της χριστιανικής διδασκαλίας. Έτσι, δεν θα μπορούσε ο άγνωστος λαϊκός δημιουργός, ο νηστευμένος ποιητής, να μη συμπεριλάβει το πρόσωπο της Παναγίας στο στίχο του, στης έμπνευσής του τους καρπούς.

Τραγούδια απ' όλο τον ελληνισμό αναφέρονται και μιλούν για τη ζωή της, τη γέννηση του Χριστού, το θρήνο της στη Σταύρωση του Υιού της, την Κοίμησή της. Αναφέρονται, ακόμη, στη συμπαράστασή της σε διάφορες δύσκολες ώρες του έθνους, σε στιγμές από όλο τον κύκλο της ζωής, στη γέννηση, στο γάμο, στο θάνατο. Προσευχές, επικλήσεις, δίστιχα βγαλμένα μέσα από τον καθημερινό βίο. Από τα παιδικά νανουρίσματα, στα τραγούδια του γάμου και της αγάπης, παντού θα συναντήσουμε το πρόσωπο και τη μέριμνά της, όπως για παράδειγμα στο δημοτικό που τραγουδιέται στην Πάρο: «Χριστέ μου, δώσ' μου υπομονή και Παναγιά ελπίδα να ζήσω να την ξαναδώ την εύμορφή μου ελπίδα». Σε εκείνη, την πηγή ελέους, τη χαρά των θλιβομένων, την ελπίδα των χριστιανών, στρέφεται και ο ερωτευμένος, για να ζητήσει την καθοδήγηση και τη βοήθειά της σε μια από τις πιο σημαντικές εκδηλώσεις της ζωής του, την αγάπη και το γάμο. Τραγούδι, επίκληση προς το όνομα της, για να βρεθεί στη μεγαλύτερη ώρα των ανθρώπων, την ώρα την καλή, την ώρα την αγαθή, την τρίτη ώρα την ευλογημένη, το γάμο. Ο λαϊκός ερμηνευτής του γαμήλιου κυπριακού άσματος, ζητά και τη βοήθεια της Παναγιάς, λέγοντας: «Έλα Θεέ τζιαι Παναγιά με τον Μονο(γ)ενή σου τζιαί ευλόα μας τούντην δουλειά, πουναί που τη βουλή σου». Σε κάποια άλλα, επίσης, παραδοσιακά τραγούδια, ο λαός μας, επικαλείται τη Θεοτόκο, για να της ζητήσει βοήθεια ή να τη δοξολογήσει, όπως για παράδειγμα το χαρακτηριστικό για τη Φανερωμένη της Λευκάδας: «Κυρά-Φανερωμένη μου, του Λευκαδίτη σκέπη χαρά στον που σε προσκυνά, χαρά στον που σε βλέπει σεμνή Παρθένο να κρατάς στ' απέριττο θρονί σου το γιόκα σου τον ακριβό και το μονογενή σου».

Το πανίερο πρόσωπο της Θεοτόκου συγκεντρώνει το πνευματικό κάλλος, αυτό το μυστικό κάλλος που μαγνητίζει τις ανθρώπινες ψυχές, τις καθησυχάζει και τις παρηγορά. Στο πρόσωπό της αναγνωρίζει ο κάθε άνθρωπος τη Μεγάλη Μητέρα και στην αγκαλιά της βρίσκει γαλήνη και προστασία. Εξάλλου, αυτή η αγκαλιά χωρά τα πάντα και τους πάντες και δεν είναι άλλωστε τυχαίος ο χαρακτηρισμός της ως «η Πλατυτέρα των Ουρανών».